قفقاز ایرانی

محمد جعفر محمدزاده نویسنده و پژوهشگر زبان فارسی در یادداشتی كه در اختیار خبرگزاری موج قرار داده نوشت:

تمام قفقاز جنوبی بوی ایران می‌دهد، شاعران ایرانی، فرهنگ ایرانی، آداب و رسوم ایرانی و اگر نبود ضعف حاكمان قاجار، منهای رشادت عباس میرزا و جنگهای بیست و پنج ساله او، و توطئه مشترك روسیه تزاری و نیرنگ انگلیسی‌ها در دو معاهده گلستان در سال 1192و تركمانچای در 1206 كه هفده شهر در مساحت بیش از 260 هزار كیلومتر مربع از پیكر وطن جدا افتادند، امروز جزئی از جغرافیای ایران بودند، و گرچه آنجا امروز به نام‌های دیگری در جغرافیای سیاسی جهان شناخته می‌شوند اما هیچگاه پیشینه و فرهنگ ایرانی از آنجا زدوده نخواهد شد و این حقیقت نباید از یادها برود و بر نویسندگان و اهل قلم است كه مرثیه جدایی هفده شهر قفقازی ایران را بازگو كنند.

یحیی دولت آبادی در خاطرات خود، زمانی كه بعد از به توپ بسته شدن مجلس و دوره استبداد صغیر محمدعلی‌شاه به تبعید می‌رود، در شعبان 1326 قمری، وارد منطقه تفلیس و گرجستان می‌شود، مشاهده خود را از آثار ایران در قفقاز چنین نوشته است:

‌در این شهر از بناهای سلاطین صفویه، مخصوصاً شاه عباس، متعدد هست و در امتعه خانه‌ بزرگی كه دارد آثار سلاطین ایران بسیار است، بیرق‌های شیر و خورشید كه در جنگها گرفته شده لعن ابدی به رجال خیانتكار ایران می‌نماید. مردم تفلیس با ایرانیان مهربان و غمخوار ایشانند. كسی تا به چشم خود این مركز مملكت قفقاز و سایر شهرهای بزرگ و آبادی‌های بسیار و زمین‌های حاصلخیز و رودخانه‌ها و بیابانهای سرسبز و خرم را مشاهده نكند نمی‌داند چه قسمت پر قیمتِ بزرگی از پیكر وطن عزیز ما به جهالت و نادانیِ رجال دولت و ملت جدا شده و چه مملكت زرخیز در ماورای بحر خزر به رایگان از دست ما رفته است، خدا كند باقیمانده را بتوانیم‌ نگاهداریم (دولت آبادی: 1387ج 3، ص 853).
jتنظیم كننده: سمانه حیدرزاده