كتیبه‌های شعر فارسی در كاخ «توپكاپی»
یدالله گودرزی در نوشتاری به «كتیبه‌های شعر فارسی در كاخ توپكاپی» پرداخته است
این شاعر و پژوهشگر، مدیر گروه فرهنگ و ادب رادیو ایران و عضو شورای پاسداشت زبان فارسی رادیو در یادداشتی درباره كتیبه‌های فارسی در كاخ توپكاپی (یكی از سراهای معروف عثمانی) نوشته است: «پیشینه زبان و ادبیات فارسی در كشور تركیه و پیش از آن امپراتوری عثمانی و سرزمین آناتولی، درازدامن و طولانی است.
پادشاهان عثمانی دلباخته زبان و شعر فارسی بودند و برای همین عشق و علاقه، قرون مختلف، به‌ویژه هفتم و هشتم، آسیای صغیر یكی از مراكز مهم ادب فارسی و گردهمایی و سكونت شاعران و نگارندگان پارسی‌گوی بود.
در تواریخ عثمانی آمده روزی كه محمدفاتح گام در كاخ امپراتوری بیزانس گذاشت این بیت را زمزمه می‌كرد:
بوم، نوبت می‌زند بر طارم افراسیاب
پرده‌داری می‌كند درقصرِ قیصر، عنكبوت
این‌جا مجموعه توپقاپی یا به زبان استانبولی «توپكاپی سرای» است، سرا لغتی فارسی و به معنای كاخ است. در این مجموعه كه چند قرن محل حكمرانی شاهان عثمانی بوده است نگاره‌ها و كتیبه‌های فارسی وجود دارد كه نشان از ارج و مرتبه زبان فارسی در سرزمین آناتولی بوده است.
این‌جا ورودی كاخ است و در مهم‌ترین كتیبه ورودی، ابتدا ابیاتی با زبان فارسی است و در پایین‌تر ابیاتی به تركی عثمانی.
چنان‌كه مشهود است در زیر طُغرای كتیبه، این مصرع آمده است:
"«حافظِ عدل ِ شریعت، حضرت ظلِ خدا»
و بعد این دو بیت نگاشته شده است:
مطلع ِخورشیدشوكت، شهریارِ معدلت
بانی ِ بنیانِ دولت، خـادم ِ بیت الحرام
وارثِ مُلكِ ملل، سرتاجِ شاهانِ دُوَل
ظلِ یزدانِ ازل، دادارِ اسكندرغلام!
در واقع، این ابیات بر پیشانی كاخ ثبت شده و سپس در جزئیاتِ مجموعه، كتیبه‌های قرآنی و اشعار فارسی نگارش شده است.
كنار قصرِ عبدالمجید، كاخ دیگری است كه به عنوان موزه از آن استفاده می‌شود و بر پیشانیِ آن چنین نقش بسته:
درها همه بسته‌اند الا درِ تو/ تا ره نبرد غریب الا برِ تو
ای در كرم و عزت و نورافشانی/ خورشید و مه و ستارگان چاكرِ تو!
این بیت هم در چند نقطه از توپكاپی حك شده است:
گشاده باد به دولت همیشه این درگاه
به حق ِ اشهد ان لا اله الا الله!
نگاره‌های فارسی در مجموعه توپكاپی زیادند. حتی فرازِ آبدان‌ها و چشمه‌ها نیز از این‌گونه كتیبه‌ها دیده می‌شود.
از جمله بالای یكی از چشمه‌های كاخ چنین نقش بسته:
سلطان ِجهانیان، سلیمان زمان / سرچشمۀ جود و عدل و بحرِ احسان
این چشمه بنا بخیر احیا فرمود/ چون آب حیات از پی ِ اهل دِوان
در بخش اندرونی مجموعه، در ورودی حرمسرا و بالای اتاق مادرِ سلطان این كتیبه آمده است:
دم به دم، ساعت به ساعت، باد اقبالت فزون
دشمنت چون شیشه ساعت، همیشه سرنگون
نگاره‌ها و كتیبه‌های فارسی در مجموعه توپكاپی به عنوان نمونه‌ای از آثار فرهنگی آن سامان، نشان از آن دارد كه در گذشته، زبان عربی به عنوان دینی، زبان فارسی به عنوان زبانِ فرهنگ در سرزمین آناتولی رواج داشته و ارتباطات فرهنگی بین مردم گسترده بوده است.
درباره تاثیرات زبانی و واژه‌های دخیل نیز سخن بسیار است كه در آینده به برخی از آن‌ها اشاره خواهم كرد.
تنظیم كننده: سمانه حیدرزاده